„DAM RADĘ”, CZYLI JAK BUDOWAĆ U DZIECI WIARĘ WE WŁASNE MOŻLIWOSCI
Wiara we własne możliwości wyraża się w przekonaniu, że wiem, dam radę, poradzę sobie. Zawiera w sobie:
- poczucie kompetencji – wewnętrzne przekonanie, że wiem, potrafię, dam sobie radę,
- sprawczość – przekonanie jednostki co do tego, że ma wpływ na to, co się dzieje Moje działanie ma znaczenie, Mogę to zrobić,
- poczucie kontroli wewnętrznej – ufność, że to moje decyzje zależą ode mnie, że mam wpływ na to, co czuję, myślę i robię.
W jaki sposób buduje się u dziecka postawę „Dam radę”?
Podstawową sprawą, mającą wpływ na kształtowanie się poczucia wartości jest uznanie emocji i uczuć dziecka. Uznanie uczuć dziecka polega na przyjęciu, że maluch, tak jak osoba dorosła, może doświadczać różnych emocji, które są prawdziwe i ważne. Uczucia i emocje dziecka powinny być traktowane poważnie i z szacunkiem. Co więcej, uważność oznacza również gotowość do zaakceptowania faktu, że uczucia, myśli i pragnienia dziecka mogą być różne od odczuć dorosłego. Zrozumienie otrzymane od opiekuna pozwala dziecku poczuć się ważne i zrozumiane.
Wzmacniając wiarę we własne możliwości, zwrócić należy także uwagę, w jaki sposób mówimy do dzieci. Unikajmy używania określeń typu: Jesteś… grzeczny/niegrzeczny/odważna/roztargniona/leniuch/rozrabiaka.
Bardziej zasadne jest opisywanie zachowania dziecka, niż ocenianie go jako osoby. Równocześnie, warto podkreślić konsekwencje konkretnych działań dziecka, wpływu podejmowanych przez niego akcji na inne osoby. Zamiast mówić do wychowanka: Jesteś taki/taka…, warto powiedzieć: Zachowałeś się…, To wymagało…, Zrobiłeś… (działanie), co spowodowało… (skutek).
Zdarzenie: Dziecko chce narysować postać z bajki, przy czym nie jest zadowolone z wyników swoich działań. Z tego powodu złości się i płacze.
Dziecko: Nie umiem rysować! Głupie rysowanie! Mamo, narysuj mi!
Przykładowa reakcja dorosłego: Fajnie, że próbujesz. Z pewnością jest to wyzwanie, narysowanie takiej postaci wymaga wielu ćwiczeń. Wydaje się, że nie jest to takie proste. Jestem przekonana, że ilustrator tej książki sam najpierw musiał wiele razy próbować, zanim stworzył taki precyzyjny rysunek. Użyłeś ciekawych kolorów do narysowania głowy. Powiedz mi, co teraz zrobisz?
Często okazane dziecku zrozumienia i niezaprzeczanie jego emocjom, porozmawianie o sytuacji wystarczy, aby nasz wychowanek odzyskał równowagę. Może się również zdarzyć tak, że dziecko nie będzie gotowe na podęcie rozmowy od razu, będzie potrzebować wyjść na jakiś czas z tej sytuacji. Nie należy wówczas naciskać, lecz pozwolić maluchowi podjąć wysiłek na nowo po pewnym czasie.
Obok komunikatów werbalnych, niezwykle istotne są także komunikaty niewerbalne – ton głosu, uśmiech, kontakt wzrokowy, gest i dotyk.
Rozwojowe „nie umiem” pojawia się w ustach dziecka, które doświadcza trudności w związku z nowymi dla niego sytuacjami, a z powodu etapu rozwojowego brakuje mu jeszcze odporności emocjonalnej, aby sobie z tymi trudami poradzić. Dlatego warto pamiętać, że hasło „nie umiem” jest przejawem rozwoju i dojrzewania poznawczego, a więc pozytywnym sygnałem. Małe dziecko potrzebuje doświadczać wszystkich emocji (również tych przykrych), aby kształtować swoje kompetencje społeczne oraz odporność psychiczną. A zatem, zrezygnujmy z wyręczania, pozwólmy dziecku działać. Organizujmy sytuacje sprzyjające rozwijaniu jego samodzielności, nie pospieszajmy, dajmy czas na podjęcie kolejnej próby.
- Sam uwierz, że dziecko potrafi, a jeśli jeszcze nie potrafi, to, że da radę się nauczyć.
- Okaż dziecku, że w nie wierzysz poprzez słowa i gesty.
- Pokaż dziecku, że – jeśli się nie uda – można poradzić sobie z porażką, a nawet wynieść z niej lekcję.
- Okazuj zrozumienie dla emocji dziecka, traktuj je z szacunkiem.
- Zamiast określać cech dziecka, opisuj jego zachowanie.
- Nie uciekaj od dziecięcych przeżyć poprzez odwracanie uwagi i zagłuszanie przykrych emocji (w ten sposób może się rozwijać skłonność do tłumienia emocji).
- Wzmacniaj samodzielność dziecka (towarzysz, zamiast wyręczać).
Bibliografia:
A. Wentrych, Zanim wkroczy specjalista cz.2, Kraków 2020, s. 83-95.
J. Juul, Twoje kompetentne dziecko, Podkowa Leśna 2011.
Opracowała: Agata Jopek